نقش زنان روستایی در کشاورزی

زنان شاغل روستایی

کشاورزی و دامپروری در اقتصاد ایران حائز اهمیت است. از سال 1368 تا 1373 بخش کشاورزی 8/27 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران (GDP) را تشکیل داده و 1/26 درصد از جمعیت فعال کشور در این بخش به تولید اشتغال داشته‏اند. بخش زیادی از صادرات کشور، محصولهای کشاورزی و روستایی است. زنان روستایی نیمی از جمعیت روستایی کشور هستند و در تمامی فعالیتهای تولیدی دوشادوش مردان به تولید و سازندگی اشتغال دارند. این نوشته با ارائه آمار، سعی در تبیین نقش این تولیدکنندگان خستگی‏ناپذیردارد.

زنان و توسعه کشاورزی

زنان روستایی بیشتر فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی را انجام می‏دهند. طبق آمار موجود حدود 5/6 میلیون نفر از زنان روستایی به طور مستقیم در کاشت، داشت و برداشت محصولهای‏کشاورزی حضور فعال دارند. علاوه بر این، دختران روستا از کودکی به فعالیت کشاورزی و دامپروری مشغول می‏شوند.

تهیه غذا و نگهداری غلات و حبوبات در روستاهای کشور توسط زنان صورت می‏گیرد. زنان روستایی همانند مردان در پرورش دام و طیور نقش مهمی دارند. در مناطق شمال کشور پرورش کرم ابریشم و زنبور عسل هم بر عهده زنان است. حتی در بازارهای محلی، زنان محصولهای تولیدی خود را برای تأمین درآمد خانواده به فروش می‏رسانند. آنان در واقع بازاررسانی و بازاریابی محصولهای کشاورزی را به نحو مطلوبی اجرا می‏کنند. زنان روستایی در تصمیم‏گیری کشت محصولهای زراعی هم نقش دارند اما تصمیم‏گیری نهایی با مردان است. زنان مسن در خانواده‏های روستایی اهرم اصلی تصمیم‏گیری در خانه و مزرعه هستند.

هر چند مطابق قانون مدنی کشور، زن و مرد باید حقوق یکسانی در خصوص مالکیت زمین، دام و فرصتهای شغلی داشته باشند اما وضعیت مالکیت زنان به طور کامل روشن نشده است! بویژه در روستاها، مالکیت زنان هنوز ناشناخته است.در کشورهای دیگر مالکیت زراعی هم بر عهده زنان است. در آفریقا اشتغال زنان به کشاورزی 80 درصد، در آمریکای لاتین 40 درصد و در آسیا حدود 72 درصد است که هر زنی می‏تواند مالک هر قطعه زمینی شود اما در ایران نوعا حتی سهم مشخصی از درآمدهای تولیدی ندارند!

بنا بر گزارش سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (فائو) در برخی از کشورها به ویژه آفریقا زنان دو برابر مردان به فعالیتهای کشاورزی اشتغال دارند. به عنوان مثال در تانزانیا، سالانه مردان 1800 ساعت و زنان حداقل 2600 ساعت به کشاورزی می‏پردازند.

در کشور ما، توسعه کشاورزی بدون حضور زنان روستایی معنی ندارد و اینان همواره پیشروان توسعه کشاورزی هستند و علاوه بر خانه‏داری، سخت‏ترین فعالیتهای تولیدی و کشاورزی را شبانه‏روزی انجام می‏دهند. حدود 85 درصد فعالیتهای دامداری و صنایع لبنی در روستاها توسط زنان اجرا می‏شود و آنان در برخی تولیدات کشاورزی و باغی 100 درصد حضور فعال دارند. برنامه‏ریزان و سیاستگذاران کشور باید به نقش این گمنامان صحنه‏های تولید بیشتر توجه کنند و به حقوق و سهم آنان رسیدگی شود تا در فرآیند توسعه روستایی و توسعه اقتصادی کشور حضوری فعالتر داشته باشند و مشارکت آنان تضمینی برای تحول در تولید بخش کشاورزی باشد.

مشارکت تولیدی زنان روستایی

شیرواره و پول‏واره از قدیمی‏ترین تشکلهای همیاری و تعاون زنان روستایی است. این تعاونیها، مشارکت جمعی زنان در تولید را نشان می‏دهد. تعاونیهای تولیدی ابزار اصلی در فرآیند توسعه روستایی است. در تعاونیها، مشارکت گروهی در تولید ایجاد شده و خلاقیت و استعداد زنان روستایی بارور می‏شود. نمونه تعاونیهای تولیدی در کشورهای دیگر هم وجود دارد. «سیوا» در کره جنوبی و «تعاونی پس‏انداز» در بنگلادش و دیگر کشورها به صورت بسیار فعالی وجود دارد و تولیدات آنها به بازارهای بین‏المللی هم صادر می‏شود.

علاوه بر تعاونیهای تولیدی قدیم، قبل از انقلاب شرکتهای سهامی زراعی به وجود آمد که حضور زنان در این شرکتها بسیار ناچیز بود و فقط مردان سهم داشتند. پس از انقلاب، جهادسازندگی و دیگر سازمانهای مرتبط با روستاها، تعاونیهای تولیدی و خدماتی تشکیل دادند که باعث شد حضور زنان روستایی بسیار چشمگیر شود. شرکتهای تعاونی فرش دستباف به عنوان بازوی توانمند در حمایت اقتصادی از تولیدکنندگان و بافندگان فرش و گلیم تشکیل شد. تشکیل این تعاونیها در سال 1364 آغاز شد و اکنون 500 تعاونی تولید فرش دستباف وجود دارد که اعضای آن بیشتر زنان روستایی هستند. همچنین در بعضی مناطق کشور از جمله مازندران، زنان در شرکتهای تعاونی تولید ابریشم، زنبورداری و خدمات مشارکت فعال دارند و حدود 90 درصد از فعالیتهای تولیدی را با همکاری یکدیگر اجرا می‏کنند.

حضور زنان روستایی در این فعالیتهای تولیدی گروهی، زمینه‏های مناسبی برای مشارکت آنان در توسعه روستایی است و در صورت سازمان‏دهی دقیق به عنوان نیروهای کارآمد در توسعه اقتصادی، اجتماعی کشور خواهند بود.

شبکه زنان تولیدکننده روستایی از طرحهای مهم جهادسازندگی برای هدایت و بهبود فعالیتهای تولیدی زنان روستایی است که در 19 استان کشور به اجرا در آمده است. این شبکه به طور گسترده‏ای شغلهای صنعتی، کشاورزی و دامپروری زنان روستایی را زیر پوشش قرار می‏دهد. وجود این شبکه‏ها به ویژه برای زنان بی‏سرپرست و جویای کار، اهمیت خاصی دارد و باعث نمود بیشتر مشارکت زنان روستایی می‏شود.

زنان و عمران روستایی

توسعه روستایی نیاز به برنامه‏ریزی دارد و در برنامه توسعه روستایی باید تمامی نیروهای فعال یک کشور یا منطقه در آن شرکت داشته باشند. زنان روستایی به دلیل وضعیت فرهنگی نامناسب، در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی دخالت کمتری داشته‏اند.

هدایت و سازمان‏دهی حدود 12 میلیون نفر از جمعیت روستایی که دختران و زنان هستند، از اهمیت فوق‏العاده‏ای برخوردار است. مشارکت زنان در عمران روستا و بهسازی روستا مورد توجه سازمانهای مختلف بوده است تا این قشر سخت‏کوش در تصمیم‏گیریهای اجتماعی و فرهنگی سهیم باشند.

دفتر مشارکت و بسیج مردمی جهادسازندگی از سال 1363 طرحهای گوناگونی به اجرا گذاشته است و در عرصه‏های منابع طبیعی، آبخیزداری، بهداشت و طرحهای عمرانی و زیربنایی همیاری روستاییان را مورد توجه جدی قرار داده است.

طرح تشکیل گروه سازندگی زنان روستایی از دیگر اقدامهای جهادسازندگی برای جلب همکاری زنان در عمران روستا است. همچنین تشکلی برای رفع مشکلات خاص زنان روستایی تشکیل خواهد داد!

بدیهی است، بدون حضور زنان روستا، عمران و توسعه روستایی تحقق نمی‏یابد. بنابراین باید زمینه‏های حضور آنان را فراهم کرد. حتی می‏توان گفت بدون حضور زنان روستایی در عمران اجتماعی روستا، اهداف توسعه روستایی تحقق نمی‏یابد. لذا برای رسیدن به اهداف توسعه روستایی باید آموزش، ترویج و سازمان‏دهی زنان را در اولویت قرار داد تا راهبردهای اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی با حضور زنان روستایی کامل شود.