بررسی اثرات روش کاشت و تراکم بذر بر عملکرد علوفه-یونجه یزدی در شرایط شوری

بررسی اثرات روش کاشت و تراکم بذر بر عملکرد علوفه-یونجه یزدی در شرایط شوری:

 

چکیده:

 

یونجه با توجه به خصوصیات خود در بین گیاهان علوفه ای دارای اهمیت زیادی می باشد و عمدتاً هزینه های تولید علوفه آن مربوط به کاشت می باشد که در این رابطه میزان بذر مورد استفاده جهت کاشت با در نظر گرفتن هزینه بذر با اهمیت تلقی می گردد و بایستی به دنبال روشی بود که میزان بذر مصرفی را کاهش داد. در این تحقیق دو روش کاشت دست پاش و خطی به عنوان فاکتور اصلی و تراکم بذر از 10 کیلوگرم در هکتار به فواصل 5 کیلوگرم تا 35 کیلوگرم در هکتار به عنوان فاکتور فرعی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 4 تکرار به صورت اسپلیت پلات اجرا گردید. مساحت کاشت در دو روش یکسان بود. کاشت در زمان مناسب (پائیز) انجام و یادداشت برداریهای لازم صورت گرفته و برداشت در چین های مختلف انجام و علوفه خشک برداشت شده در مجموع محاسبه گردید. نتایج حاصل از تجزیه مرکب  آزمایش نشان داد که روش کاشت خطی در شرایط شور نسبت به روش دستپاش برتری داشته است و میزان بذر 30 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمارها برتر بوده است. بطوریکه میزان عملکرد علوفه خشک مربوط به روش خطی برابر 616/13 تن در هکتار و میزان عملکرد علوفه خشک مربوط به تیمار 30 کیلوگرم بذر در هکتار برابر 82/13 تن در هکتار می باشد که به عنوان تیمار برتر معرفی می گردد.

 

کلمات کلیدی :‌ یونجه یزدی ، شوری ،  روش کاشت ، تراکم بذر

 

مقدمه:

 

در بسیاری از نقاط دنیا بویژه مناطق خشک و نیمه خشک ، شوری یکی از موانع و مشکلات اصلی در تولیدمحصولات زراعی و باغی است . غالباًَ شوری خاک در اراضی زراعی مشکلی است که توسط انسان با کاربرد آب شور و افزایش نمک های محلول خاک در اثر تبخیر و بالا آمدن سطح آب زیر‌زمینی حادث می شود . همه ساله نیز میلیون ها تن نمک از طریق آب آبیاری به  خاکهای تحت کشت فاریاب افزوده می شود ( 5، 6و 11 ).رشد گیاهان در شرایط تنش شوری ممکن است از طریق اسمزی بر اثر پائین رفتن پتانسیل آب در محیط رشد ریشه ، یا بر اثر تاثیرات ویژه یون ها در فرآیندهای متابولیکی کاهش یابد (8). نقش و اهمیت پروتئین و مواد غذایی در تأمین نیاز غذایی جمعیت رو به افزایش کنونی جهان با استفاده از زمینهایی که در حاشیه حاصلخیزی واقع شده یعنی مرزهای نهایی زمینهای قابل کشت اجتناب ناپذیر می گردد. بیشتر این زمینهای زیر کشت به نحوی تحت تأثیر شوری قرار دارند و از نظر حاصلخیزی و بهره وری نیز روندی رو به کاهش دارند. مناطقی که از نظر آب و هوایی در شرایط خشک و نیمه خشک قرار دارند، معمولاً با این مشکل مواجه هستند. شوری آب مورد استفاده برای آبیاری، کمی نزولات آسمانی، تبخیر و تعرق زیاد و مصرف بی رویه کود از مهمترین عوامل افزایش شوری خاک به شمار می روند. (1)تاکنون توسط محققین کوشش های زیادی در سنجش تفاوت جوانه زنی در شرایط تنش شوری بین گونه های زراعی ارقام مختلف یونجه صورت گرفته  است (3 ، 6و   7  ). اشرف و همکاران (1986) در آزمایش گزینش توده ای یونجه براساس جوانه زنی و رویش در پتانسیلی برابر Mpa 7/1 از نمک NaCl پس از 9 نسل گزارش دادند که درصد توانایی برای جوانه زنی از 3% تا 90% افزایش یافته  است(4).جیمز (1990) مراحل رشد و جوانه زنی را در جمعیتی از یونجه ها که تحت شرایط 7/0مگاپاسکال شوری بودند، مورد مطالعه قرار دادند که طی آن ارتفاع گیاه، طول میان گره، سطح برگ، تعداد برگ، وزن خشک، غلظت یونی و میزان پتانسیل آب موجود در اندامها اندازه گیری شد( 9 ) . رستمی و یزدی صمدی (1370) طی آزمایشی که بر روی 11 رقم یونجه در دو سال تحت رژیم‌های آبی 10 روز و 30 روز یکبار صفاتی از قبیل وزن خشک علوفه، ارتفاع بوته و تاریخ گلدهی ارزیابی گردیدند و نیز اثرات رطوبت خاک در 50 درصد ظرفیت مزرعه و 100 درصد ظرفیت مزرعه بر روی دو رقم پرمحصول و دو رقم کم محصول از آزمایشات فوق انتخاب شده و در یک آزمایش گلخانه ای مورد بررسی قرار گرفتند و صفاتی از قبیل تعداد میانگره، ارتفاع بوته، طول سه میانگره اول و تعداد پنجه زنی در این بررسی ارزیابی‌شده که نتیجة آن تولید و عملکرد بالا در دورآبیاری 10 روز یکبار بوده است(2). جانسون و همکاران (1992) از بررسی ارتباط ژنتیکی و فنوتیپی یونجه در مراحل مختلف رشد نسبت به NaCl و همچنین تأثیر دو سطح تنش صفر و 80 میلی مول از نمک NaCl بر روی اندازه ریشه گزارش دادند که سطح شوری 80 میلی مول باعث کاهش معنی داری در اندازه ریشه می گردد(10) .

مواد و روشها

 

آزمایش به صورت کرتهای خرد شده ( اسپلیت پلات ) در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. روش کاشت بعنوان فاکتور اصلی در دو سطح دستپاش و ردیفی و فاکتور فرعی در پنج سطح (10، 15، 20، 25، 30 و 35 کیلوگرم) در نظر گرفته شد.برحسب وزن هزار دانه نمونه های بذر برای هر واحد آزمایشی بطور جداگانه توزین و بسته بندی گردید. زمین مورد نظر در سال قبل از اجرای آزمایش به صورت آیش بود که پس از نمونه برداری از خاک جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و براساس آزمون خاک کودهای مورد نیاز و 50 تن کود دامی در هکتار مصرف گردید. قبل از کاشت تمامی کود فسفاته به مقدار 300 کیلوگرم ( فسفات آمونیوم ) و کود پتاسه به میزان 250 کیلوگرم ( سولفات دو پتاس ) و کود اوره نیز به مقدار 50 کیلوگرم در هکتار هنگام عملیات تکمیلی همراه با دیسک به زمین داده شد .پس از شخم و دیسک نسبت به آماده کردن واحدهای آزمایشی اقدام شد. کاشت طبق روال منطقه در پائیز صورت گرفت. در روش دستپاش مقادیر متفاوت بذر طبق تیمارهای آزمایش در هر واحد آزمایشی به روش معمول در منطقه کشت گردید. در روش خطی تعداد خطوط کاشت با توجه به سطح هر واحد آزمایشی برابر 6 خط به طول 10 متر و به فاصله 60 سانتی متر انتخاب گردید، اندازه واحدهای آزمایشی در سطوح فاکتور اصلی یکسان می باشد. کاشت به صورت دستی صورت گرفته و بلافاصله پس از کاشت آبیاری انجام و آبیاری دوم به فاصله چهار روز جهت سبز شدن یکنواخت مزرعه صورت گرفت. میزان شوری آب منطقه 89/9=EC و خاک 95/9=EC بود .پس از سپری شدن پائیز و زمستان در اوایل بهار با مناسب شدن شرایط آب و هوایی نسبت به برداشت چین های مختلف از واحدهای آزمایشی اقدام گردید.مساحت برداشت از چهار خط وسط هر واحد آزمایشی و پس از حذف اثر حاشیه صورت گرفت . زمان برداشت بعد از به گل رفتن 20 درصد بوته ها بود.

 

عملکرد علوفه تر در مزرعه مشخص و یک نمونه 2 کیلوگرمی جهت تعیین میزان علوفه خشک برداشت و در آزمایشگاه نسبت به تعیین وزن خشک علوفه اقدام شد. در نهایت علوفه حاصل از چین های مختلف هر واحد آزمایشی به عنوان مجموعه علوفه خشک آن تیمار مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.

 

نتایج و بحث  :

 

نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب آزمایش  نشان داد که بین سطوح فاکتور اصلــی (‌ روش‌های مختلف کاشت خطی و دست پاش ) اختلاف معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد . همچنین بین سطوح فاکتور فرعی ( مقادیر مختلف بذر ) نیز اختلاف معنی دار دیده میشود . اثرات متقابل روش کاشت و تراکم بذر نیز معنی دار است . از نظر عملکرد علوفه تر بین تیمارهای مختلف تفاوت آماری معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد . درصد ساقه نیز تحت تاثیر روش کاشت در تراکم قرار گرفته است . درصد برگ نیز در روش های مختلف کاشت و تراکم کاشت متفاوت بوده است ولی درصد ماده خشک تحت تاثیر این تیمارها قرار نگرفته است . نسبت برگ به ساقه نیز در روش های مختلف کاشت و تراکم کاشت دارای اختلاف معنی دار می باشد . معنی دار بودن اثر سال به دلیل شرایط متفاوت آب و هوایی در طی سه سال آزمایش بوده که منجر به معنی دار بودن اثرسال شده است و در مجموع نتاج حاصل از سال سوم آزمایش بهتر از سال های قبل می باشد . مهمترین عامل مورد نظر در این آزمایش عملکرد علوفه خشک می باشد . که نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان می دهد که بین سطوح فاکتور اصلی یعنی روش‌های مختلف کاشت اختلاف معنی دار وجود دارد و کشت خطی در شرایط شوری نتیجه بهتری داشته است و این نتایج با تحقیقات انجام یافته قبلی مطابقت دارد و یکی از دلایل موضوع درصد سبز یکنواخت  بیشتر در این روش کاشت می باشد که در نتیجه آن سطح پوشش گیاهی زودتر از روش دستپاش به میزان مناسب خود رسیده است همچنین بین سطوح فاکتور فرعی یعنی تراکم های مختلف کاشت نیز اختلاف معنی دار وجود دارد و تراکم 30 کیلوگرم در هکتار نسبت به سایر تیمارها برتر می‌باشد‌. با افزایش میزان بذر عملکرد علوفه خشک تولیدی دارای اختلاف معنی دار نبود ، ولی هزینه مقدار بذر کاشته شده را افزایش داده است .مقایسه میانگین سطوح فاکتور اصلی (جدول 1) نشان داد که بین دو سطح فاکتور اصلی اختلاف معنی دار در رابطه با صفات اندازه گیری شده وجود دارد بطوری که روش کاشت خطی با عملکرد علوفه تر 039/52 تن در هکتار و عملکرد علوفه خشک 616/13 تن در هکتار در سطح برتری نسبت به روش دستپاش قرار گرفته است.همچنین مقایسه میانگین‌های سطوح فاکتور فرعی (جدول2) نیز ناشی ازاختلاف بین تیمارها می‌باشد. از نظر عملکرد علوفه تر بین تیمارهای مقادیر مختلف بذر اختلاف وجود داشته و تیمار 30 کیلوگرم بذر در هکتار با عملکرد علوفه تر 67/54 تن در هکتار در سطح برتری قرار داشته و تیمار 10 کیلوگرم بذر در هکتار با عملکرد علوفه تر 22/44 تن در هکتار در سطح پائین تری جای گرفته است. از نظر عملکرد علوفه خشک نیز تیمار 30 کیلوگرم بذر در هکتار با عملکرد علوفه خشک 82/13 تن در هکتار در گروه برتر قرار گرفته و تیمارهای 25 و 35 کیلو در یک سطح و سایر تیمارها نیز در سطح مشترک قرار داشته اند. از نظر درصد ساقه، درصد برگ و نسبت ساقه به برگ و درصد ماده خشک نیز تیمارها طبق جدول 2گروه بندی شده و تفاوتها نشان داده شده است ولی از نظر درصد ماده خشک بین تیمارها اختلافی مشاهده نمی‌شود. بطور کلی در شرایط آزمایش روش کاشت خطی همراه با مقدار 30 کیلوگرم بذر در هکتار به عنوان تیمار برتر معرفی می‌گردد.

 

جدول 1 ـ متوسط صفات کمی و کیفی مورد بررسی مربوط به تیمارهای روش کاشتتوسط آزمون دانکن در سطح 5 درصد

 

درصد برگ

           

 

درصد ساقه

           

 

علوفه خشک (t/h)

           

 

علوفه تر (t/h)

           

 

روش کاشت

 

a54/13

           

 

a087/13

           

 

a 616/13

           

 

a 039/52

           

 

خطی

 

a 01/13

           

 

a 524/12

           

 

b 810/12

           

 

b 955/49

           

 

دستپاش

 

حروف مشترک اختلاف غیر معنی دار و حروف غیرمشترک اختلاف معنی دار را نشان می دهند.

 

جدول 2 ـ وضعیت صفات کمی مورد بررسی مربوط به تیمارهای مختلف مقدار بذر با آزمون دانکن در سطح 5 درصد

 

درصد

           

 

عملکرد علوفه (t/h)

           

 

مقادیر مختلف بذر

 

(kg/h)

 

ماده خشک

           

 

ساقه/ برگ

           

 

برگ

           

 

ساقه

           

 

خشک

           

 

تر

 

a 43/25

 

a 73/25

 

a 05/26

 

a 13/26

 

a 17/26

 

A 75/26

           

 

a 4/121

 

b 3/103

 

b 105

 

c 81/94

 

c 17/95

 

b 6/104

           

 

a 15/14

 

b 99/12

 

a 32/13

 

b 66/12

 

b 69/12

 

a 71/13

           

 

c 7/11

 

c 74/12

 

c 73/12

 

b 36/13

 

a 69/13

 

a 46/13

           

 

c 75/11

 

c 9/12

 

c 01/13

 

b 61/13

 

a 82/13

 

b 69/13

           

 

c 22/44

 

c 8/47

 

b 5/51

 

a 16/54

 

a 67/54

 

b 3/50

           

 

10

 

15

 

20

 

25

 

30

 

35

 

 

 

حروف مشترک اختلاف غیر معنی دار و حروف غیرمشترک اختلاف معنی دار را نشان می دهند.

 

 

 

منابع مورد استفاده :

 

   1.

        آمار و اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی یزد . 1378. صفحه 1 .

   2.

      رستمی . م . ع . وب . یزدی صمدی . 1370 . ارزیابی متحمل به خشکی و عکس العمل ارقام یونجه در شرایط عادی و تنش رطوبتی . مجله علوم کشاورزی ایران ( 3 و 4 ) . ص 22-9 .

 

3.      Allen s , G . 1984 . Physiology of salt tolerance in alfalfa. Ph .D.thesis Univ . of   Arizona , Tuson ( Diss.Abst. 4524188).

 

   4.

      Ashraf, M., T.Mcneilly. and A.b. Bradshow . 1986. The response to NaCl and inoic content of selected salt-tolerance and normal lines therr legume forage species in sand culture . New phytol. 104:463-471.

   5.

      Bernstein,L.,L.E.francois . and R.A. clark . 1974. Interactive effects of salinity  and fertility on yields of grains and vegetables. Agron . J.66:412-421.

   6.

      Bingham ,F.T.,and M.I.Garber.1970. Zonal salinization of the root system with Nacl and boron in relation to growth and water up take of corn plants. Soil sci . soc. Am .proc . 34 : 122-126.

   7.

      Candwell, V.B.1986.Seed germination and crop production in .physiological Basis of crop growth and develoment , M.B.tesar(ebitor).American Society of Agronomy Medison,Wisconsin.U.S.A.

   8.

      Greenway,H.and R.munns .1980.Mechanisms of salt tolerance in nanhalophyts. Ann. Rev plant . physiol . 31 : 141-190.

   9.

      James , D.W.1990 . Plant nutrient introductions in alkaline and alcareous soils . P . 509-543. Incrops as enhancers of nutrient use . Academic press.Inc,N.Y.

  10.

      Johnson, D.W.S.E. Smith and A.K. Dobrenz.1992 . Genetic and phenotypic relationships in response to NaCl at different developmental stages in alfalfa. Theor applgenet.83:833-838.

  11.

      Kingsbury .R.W.,Epstein , E.V.Maas , and R.W.Pearcy , 1984. physiological responses to salinity in selected lines of wheat . plant . phy soil . 74: 417-423.

 

 

 

 

 

 

 

Assessment of planting method and seed density effects on forage yield of Yazdi alfalfa in salinity condition

 

Abstract

 

According to the special charasterics of alfalfa, this plant is of great importance amoung other forages. The cost of its production is mainly due to its sowing which in this regard the amount of seed for sowing by considering the price of it is very importance. we should find a way to decrease the amount of seed.in this study two ways of broadcasting and drilling sowing are as main plot and density of seeds which is 10-35 kg in hectar (10-15-20-25-30-35) is as sup plot. this design of this study is based on RCBD in 4 replication as split plot. the areas of planting for these two ways were the same. sowing was done at proper time(autumn) and essential notes was recorded and gathering was done at different harvests, and the amount of harvested dry mather was measured totally.the result of compound analysis revealed that drill sowing with the function of 13.616 ton in hectar was better than broadcast sowing in salty conditions. According to density of seed, dry matter of 30 kg in each hectar treatment with the function of 13.83 ton in each hectar was superior than the other treatment.

 

Key word : Yazdi alfalfa , salinity , planting method , seed density

 

 

 مرکز مقالات کشاورزی کشاورز تنها

محمد آردین